Udało się zamknąć prace nad pierwszym z problemów wypracowanych na listopadowej ogólnopolskiej konferencji harcerzy-wodniaków w Łodzi. W najbliższych dniach naczelnik podpisze zasady organizacji rejsów śródlądowych.

Ponieważ przez ostanie miesiące w toku kolejnych konsultacji pojawiło się kilka zmian w porównaniu tez wyniesionych z konferencji postaram się je zaprezentować. Najważniejszym naszym sukcesem jest to, że udało nam się zarazić wydział specjalności i GK naszym sposobem myślenia o instrukcji. Chcieliśmy żeby instrukcja ułatwiała organizacje rejsów. Chcieliśmy, żeby instrukcja podawała procedury i możliwe najprostsze rozwiązania. Naszym celem było, żeby instrukcja nie zaostrzała wymogów w porównaniu do przepisów prawa powszechnego.

Zasady organizacji w ZHP
rejsów śródlądowych

1. Postanowienia ogólne
   1. Podstawę wydania niniejszych zasad stanowi § 64 ust. 3 pkt. 9 Statutu ZHP.
   2. Instrukcja określa procedury wewnątrzorganizacyjne dotyczące przygotowania i przeprowadzenia harcerskich rejsów na wodach śródlądowych w czasie trwania sezonu nawigacyjnego.
   3. Pojęcie harcerski rejs śródlądowy odnosi się do wędrówek na łodziach lub jachtach po rzekach, jeziorach i innych drogach śródlądowych.
      1. W zależności od rodzaju używanego rejsy sprzętu harcerskie rejsy śródlądowe dzielimy na:
         1. rejsy wioślarskie, gdy większość floty stanowią szalupy i/lub łodzie wiosłowe,
         2. rejsy żeglarskie, gdy większość floty stanowią łodzie i jachty żaglowe,
         3. rejsy motorowodne, gdy większość floty stanowią łodzie i jachty o głównym napędzie mechanicznym;
      2. W zależności od charakteru harcerskie rejsy śródlądowe dzielimy na:
         1. rejsy szkoleniowe – rejsy żeglarskie, w czasie których prowadzone jest szkolenie zgodnie z wytycznymi PZŻ, zakończone egzaminem na stopień żeglarski,
         2. rejsy turystyczne – rejsy rekreacyjne, nastawione na wyczyn lub krajoznawstwo czasie których prowadzone szkolenie żeglarskie nie kończy się egzaminem;
      3. W zależności od czasu trwania harcerskie rejsy śródlądowe dzielimy na:
         1. rejsy – obozy wędrowne (placówki wypoczynku) w okresie wakacji szkolnych powyżej 5 dni,
         2. rejsy – biwaki żeglarskie, gdy czas trwania nie przekracza 5 dni wraz z przejazdami.
   4. Organizatorzy harcerskich rejsów śródlądowych zobowiązani są przestrzegać przepisów niniejszych zasad a także obowiązujących przepisów prawa, w tym:
      1. Ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej (Dz. U. z 2001 r. Nr 5, poz. 43),
      2. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 września 1997 r. w sprawie uprawiania żeglarstwa (Dz. U. z 1997 r. nr 112, poz. 729),
      3. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 stycznia 1997 r. w sprawie warunków jakie muszą spełniać organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej, a także zasad jego organizowania i nadzorowania. (Dz. U. z 1997 r. nr 12, poz. 67),
      4. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (Dz. U. z 1997 r. nr 57, poz. 358),
      5. Instrukcji finansowej obozu (W.U. nr 4/2005),
      6. Instrukcji organizacyjnej HALiZ (W.U. nr 3/2004),
      7. Instrukcji szkoleniowych PZŻ (pya.org.pl).
   Komentarz:
   Ilość przepisów które musieliśmy uwzględnić przy pisaniu instrukcji jest ogromna. Gdyby je chcieć wypasać, to zajęłyby pół instrukcji. Większość z nich wraz z komentarzem znajdziecie naszym serwisie w ubiegłorocznym artykule Rafała Krause.
   
2. Organizator rejsu
   1. Organizatorem harcerskich rejsów śródlądowych mogą być:
      1. podstawowe jednostki organizacyjne ZHP,
      2. harcerskie komendy i GK ZHP,
      3. harcerskie ośrodki wodne i morskie.
   2. Do obowiązków organizatora należy wyznaczenie komendanta i komodora rejsu, rekrutacja uczestników oraz przekazanie do dyspozycji komendanta rejsu potrzebnego sprzętu pływającego i ratunkowego i udzielenie pomocy komendantowi rejsu, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa.
   Komentarz
   W większości wypadków fizycznym organizatorem rejsu będą harcerskie drużyny wodne, ale gdy zajdzie potrzeba podpisania jakiejkolwiek umowy np. czarteru to formalnym stanie się komenda hufca. Wszystkie umowy cywilno prawne w imieniu ZHP mogą zawierać tylko osoby posiadające pełnomocnictwo od Naczelnika. Czyli w większości wypadków wspomniane umowy czarteru jachtów podpisywać będą łącznie komendant i skarbnik hufca. W następnej kolejności komendant powinien podpisać porozumienie o wolontariat lub umowę zlecenie z komodorem rejsu i wystawić mu upoważnienie do odbioru jachtów od armatora. Może brzmi to skomplikowanie, ale postaramy się kiedyś napisać szerzej o czarterach i formalnościach w naszym serwisie.
   
3. Kadra rejsu
   1. Instruktorska - wychowawcza:
      1. Komendant
         1. rejsu zarejestrowanego, jako placówka HAL, powinien posiadać minimum stopień podharcmistrza oraz ukończony kurs kierownika placówki kolonijnych,
         2. rejsu - biwaku żeglarskiego może być każdy pełnoletni instruktor harcerski.
      2. Na każdych 10 uczestników powinien przypadać jeden pełnoletni instruktor harcerski lub pełnoletni wędrownik z ukończonym kursem wychowawców kolonijnych.
   2. Specjalistyczna:
      1. Komodor
         1. rejsu turystycznego, który powinien posiadać minimum stopień żeglarza jachtowego PZŻ,
         2. rejsu szkoleniowego kończącego się egzaminem żeglarskim, który powinien posiadać minimum uprawnienia Instruktora Żeglarstwa PZŻ.
      2. Sternicy
         1. jachtu żaglowego o powierzchni pomiarowej ożaglowania powyżej 10m² , który powinien posiadać minimum stopień żeglarza jachtowego PZŻ,
         2. łodzi lub szalupy wiosłowej, który powinien posiadać minimum stopień wioślarza (jungi),
         3. łodzi lub jachtu o głównym napędzie mechanicznym o mocy silnika powyżej 6,67KM, który powinien posiadać minimum stopień sternika motorowodnego PZMWiNW,
         4. Jeżeli sternicy łodzi są niepełnoletni lub łodzie nie wymagają posiadania patentów (poniżej 10m²ożaglowania i poniżej 6,67KM) żeglugę należy organizować zgodnie z zasadami „pływań pod nadzorem” – gdzie nadzór prowadzony jest z jednostki komodorskiej i/lub pomocniczej łodzi motorowej.
         5. W przypadku rejsów szkoleniowych kończących się egzaminem żeglarskim sternicy powinni posiadać stopień minimum sternika jachtowego oraz uprawniania młodszego instruktora żeglarstwa PZŻ
   Komentarz
   GK zaakceptowała częstą sytuacje w naszych drużynach - tzn. drużynowy dobrze wyszkolony żeglarz nie ma jeszcze stopnia phm. i „zabiera” ze sobą na rejs podharmistrza często niewodniaka. Czyli dobrze, że została dopuszczona możliwość rozdziału funkcji komendanta i komodora - choć oczywiście lepiej, prościej i łatwiej jak to jest jednaosoba.
   Niestety natomiast GK odrzuciła proponowane przez nas rozwiązanie, które pojawiło się na konferencji pod hasłem „mały rejs”. Chodziło o uproszczenie procedur i wymogów stawianych rejsom niedużym ilościowo 10-15-osobowym, których uczestnikami są dorośli lub prawie dorośli - czyli rejsy wędrownicze i kadrowe. GK nie zgodziła się na rozwiązanie prawnie dopuszczone - (Dz. U. z 1997 r. nr 12, poz. 67) § 11 ust. 1 i 2>, aby taki rejs mógł prowadzić pwd. z 3-letnim stażem i ukończonym kursem kierowników placówki. Czyli to, czy przewodnik - drużynowy będzie mógł zabrać swoją drużynę wędrowniczą, albo przewodnik - instruktor szczepu będzie zabrać kadrę szczepu na rejs, oficjalnie jako komendant będzie zależało, od układu i decyzji w hufcu - czy w drodze wyjątku (zgodnego z prawem) będzie mu wolno.
   Chciałbym wyrazić tu pewien niepokój, który wynika z przekonania, że wobec trudności z zatwierdzeniem wiele rejsów wędrowniczych i kadrowych będzie nie ewidencjonowanych.
   Zaskakuje mnie jeszcze jedna sprawa - GK zaostrzając wymogi stawiane komendantowi (kadra wychowawcza) jednocześnie obniżyła wymogi stawiane komodorowi (kadra fachowa) w porównaniu do projektu z konferencji, gdzie było powiedziane że komodor powinien mieć uprawnienia przewodnika turystyki żeglarskiej PTTK lub ukończony kurs - roboczo nazwany „kursem organizatorów harcerskich rejsów śródlądowych”.
   Można odnieść wrażenie, że GK próbuje omijać problemy wynikające z Rozporządzenia MEN z dnia 27 czerwca 2001r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytułów zawodowych w dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegółowych zasad i trybu ich uzyskiwania (Dz. U. Nr 101, poz. 1095), ze późniejszymi zmianami z dnia 20 grudnia 2002r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 93) oraz Rozporządzenia MENiS z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. Nr 135, poz. 1516).
   Pierwsze rozporządzenie koncesjonuje prawo prowadzenia zajęć z m.in. żeglarstwa i sportów motorowodnych jednie absolwentom kursów instruktorskich na AWFach - więcej o „szczęściach” płynących z tego rozporządzenia znajdziecie na forum. Podobno zaraz po ogłoszeniu tego rozporządzenia do ministerstwa w te pędy miała się udać delegacja PTTK. Ponoć kiedy zaprezentowano pani minister Krystynie Łybackiej, że właśnie jednym swoim podpisem pozbawiła kilkaset tysięcy instruktorów i przewodników stowarzyszenia z kilkudziesięcioletnią tradycją i osiągnięciami możliwości działania - ta miała odpowiedzieć - „ojej, nie przypuszczałam, że to taki problem”. I na otarcie łez PTTK wywalczył sobie, u wzruszonej Pani Minister, drugie rozporządzenie. Listopadowe rozporządzenie, co prawda nie przywraca pełni swobody działania, ale gwarantuje prawne możliwości prowadzenia zajęć (w strategicznym sektorze) młodzieży szkolnej przewodnikom i instruktorom PTTK.
   W tymże rozporządzeniu w § 11 czytamy: „Kierownikiem obozu wędrownego, o którym mowa w § 4 pkt 4 [Rejsu żeglarskiego w naszym przypadku], może być osoba po ukończeniu kursu dla kierowników obozów wędrownych lub posiadająca uprawnienia wymienione w ust. 2 pkt 3 [przewodnika turystycznego, przodownika lub instruktora turystyki kwalifikowanej]” oraz „Kierownikiem imprezy turystyki kwalifikowanej, o której mowa w § 4 pkt 4 [biwaku żeglarskiego w naszym przypadku], może być osoba posiadająca uprawnienia wymienione w ust. 2 pkt 3 [przewodnika turystycznego, przodownika lub instruktora turystyki kwalifikowanej] bądź stopień trenera lub instruktora odpowiedniej dyscypliny sportu” [instruktor dyscypliny sportu oczywiście w rozumieniu z czerwcowego rozporządzenia].
   Pytanie jak działać w specjalnościach po 2001 roku - czy współpracować z AWFami? Czy z PTTK? Czy może jako ZHP sami zatwierdzimy w MENiSie program szkolenia naszych instruktorów specjlnościowych? Zostało zadane GK za pośrednictwem wydziału specjalności - jak na razie cisza. Jak widać nawet przy okazji instrukcji trudny problem kadry specjalnościowej został przemilczany.
   Mimo, iż nie jest zapisane to w instrukcji gorąco doradzamy wszystkim komodorom rejsów, aby zabezpieczyli swój spokojny sen jakimś dodatkowym uprawnieniem. AWFowy instruktor dyscypliny sportu czy rekreacji ruchowej będzie dla większości z nas zbyt kosztowny. Najtańszym, a skutecznym rozwiązaniem jest zdobycie Przewodnika Turystyki Żeglarskiej PTTK - co gorąco polecamy. Niestety nie wszyscy mają punkty na odznaki w wysączającej ilości no i te drobne 21 wiosen na karku, aby przystąpić do egzaminu weryfikacyjnego na przewodnika - wtedy pozostaje bardzo szybki (jeden weekend) i też stosunkowo niedrogi (50-100zł) kurs kierowników obozów wędrownych.
   
4. Struktura organizacyjna rejsu
   1. Komenda rejsu, składa się z:
      1. Komendant rejsu – odpowiada m.in. za przygotowanie i realizacje rejsu pod względem programowym i organizacyjnym, dobór pozostałej kadry oraz rzetelne prowadzenie dokumentacji i terminowe rozliczenie po jej zakończeniu,
      2. Komodor rejsu – odpowiada m.in. za organizacje pływań ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa zdrowia i życia podczas żeglugi i zajęć na wodzie, oraz za realizacje programu szkolenia żeglarskiego, w tym prowadzenie i rozliczenie dokumentacji szkoleniowej i egzaminacyjnej.
      3. Komendant rejsu uwzględniając charakter i wielkość rejsu oraz specyfikę akwenu w skład komendy może powołać instruktora programowego, oboźnego, bosmana itp. określając zakres ich obowiązków w regulaminie rejsu.
      Uwaga: Zaleca się, aby funkcja komendanta i komodora rejsu była pełniona jednoosobowo.
   2. Kolegium sterników
      1. Kolegium sterników – stanowią wszyscy sternicy jachtów. Kolegium sterników podejmuje wszystkie decyzje żeglarskie, w szczególności związane z doborem trasy i sposobem jej pokonania, uwzględniając aktualne warunki nautyczne i meteorologiczne.
      2. Każdy sternik odpowiada za przygotowanie i prowadzenie jachtu zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami dobrej praktyki żeglarskiej mając na uwadze bezpieczeństwo życia i zdrowia załogi oraz powierzonego sprzętu.
      3. Każdy sternik jest zobowiązany stosować się do zarządzeń, poleceń i sygnałów komodora rejsu oraz nakazać ich wykonanie załodze, jeśli nie zagrożą one bezpieczeństwu prowadzonego jachtu lub załogi.
   3. Rada Rejsu
      1. Radę rejsu stanowią łącznie członkowie komendy i kolegium sterników. Rada rejsu podejmuje decyzje dotyczące programu rejsu, organizacji zajęć na lądzie oraz dyscypliny życia obozowego.
5. Sprzęt pływający
   1. Sprzęt pływający - łodzie i jachty muszą być sprawne technicznie oraz wyposażone w środki ratunkowe i asekuracyjne w ilości i jakości odpowiedniej, do składu załogi (zgodnie z obowiązującymi przepisami).
   2. Zabronione jest obsadzanie łodzi i jachtów załogą większą niż podana w karcie rejestracyjnej lub specyfikacji producenta/konstruktora.
   3. Zabezpieczenie ratownicze
      1. na 10 jednostek - może stanowić jednostka komodorska - szalupa wiosłowa lub jacht żaglowy na
      2. Pomocnicza łódź motorowa na każde 20 jednostek.
      3. Minimalna obsada jednostki zabezpieczenia ratowniczego stanowią 2 osoby z uprawnieniami żeglarskimi lub motorowodnymi.
      4. Jeżeli wiek lub kwalifikacje sterników wymagają prowadzenia „pływań pod nadzorem” to w skład jednostki zabezpieczenia ratowniczego powinien wchodzić instruktor żeglarstwa PZŻ/ młodszy instruktor żeglarstwa PZŻ lub starszy sternik motorowodny.
6. Trasa
   1. Harcerskie rejsy śródlądowe mogą odbywać się na śródlądowych drogach wodnych oraz akwenach i szlakach wodnych opisanych w przewodnikach turystycznych,
   2. Na trasie rejsu należy zaplanować miejsca kontaktowe - 2-3 punkty na trasie - co do których termin i czas postoju rejsu można podać z dużym prawdopodobieństwem,
   3. Planując trasę rejsu szkoleniowego zakończonego egzaminem, dzienne dystanse powinny być tak dobrane, aby istniała możliwość realizacji programu szkolenia manewrowego i teoretycznego w wymiarze przewidzianym instrukcją PZŻ.
7. Program, zgłoszenie i rejestracja
   1. Program harcerskiego rejsu śródlądowego, jako imprezy specjalistycznej powinien służyć dalszemu rozwijaniu zainteresowań uczestników, zdobywaniu przez nich nowych wiadomości o zwiedzanym regionie a także specjalistycznej wiedzy wodniackiej. Powinien on być kontynuacją śródrocznego programu pracy jednostki organizującej.
   2. Program powinien uwzględniać zdobywanie przez uczestników specjalistycznych odznak i uprawnień (Żeglarska Odznaka Turystyczna PTTK, stopnie żeglarskie PZŻ), sprawności harcerskich oraz umożliwiać realizację zadań na stopnie harcerskie.
   3. Plan pracy harcerskiego rejsu śródlądowego przed zatwierdzeniem powinien uzyskać pozytywną opinię retmana/sztormana hufca lub pilota chorągwi.
   4. Rejs będący placówką HAL zatwierdza właściwy komendant chorągwi zgodnie z zasadami określonymi w instrukcji organizacyjnej HAL
   5. Rejs - biwak żeglarski zatwierdza komendant hufca zgodnie z zasadami biwaków harcerskich.
   6. Ponadto rejs szkoleniowy oraz kończący go egzamin należy zarejestrować w Okręgowym Związku Żeglarskim zgodnie z instrukcją PZŻ.
8. Opieka medyczna
   1. Na jednostce komodorskiej i/lub pomocniczej łodzi zabezpieczenia ratowniczego powinna znajdować się główna apteczka z wyposażeniem zgodnym z Rozporządzenia RM z dnia 06.05.1997r. (Dz. U. Nr 57, poz. 358) i załącznikiem nr 6 do tegoż rozporządzenia,
   2. Do obsługi apteczki należy wyznaczyć ratownika z przeszkoleniem z pierwszej pomocy.
   3. Ponadto zaleca się, aby na każdej jednostce była podstawowa apteczka pierwszej pomocy.
9. Łączność i sygnalizacja
   1. Obowiązkiem sternika jest żeglowanie w granicy widoczności jednostki komodorskiej oraz obserwacja sygnałów z niej nadawanych.
   2. Obowiązkiem komodora rejsu jest opracowanie zestawu podstawowych sygnałów w komunikacji wzrokowej obejmujących podstawowe polecania (np. wszyscy do mnie, zarefujcie żagle, wszyscy do najbliższego brzegu).
      1. Ogłoszeniu każdego z sygnałów może towarzyszyć sygnał akustyczny zwrócenia uwagi.
      2. Należ przestrzegać zasady, że żaden z sygnałów nie może być mylący z ogólnymi znakami stosownymi w żegludze.
      3. Komodor uwzględniając specyfikę akwenu i/lub warunki żeglugowe może ustalić szczegółowe sygnały, podając je do wiadomości w rozkazie na apelu porannym lub odprawie sterników.
   3. Sygnały wzywania pomocy muszą być zgodne z ogólnie obowiązującymi przepisami.
   4. Jeżeli na każdym jachcie jest sprawny telefon komórkowy, CB radio lub inny sposób łączności komodor rejsu może ustalić regulamin łączności, pozawzrokowej i zwolnić sterników z obowiązku żeglugi w zasięgu widoczności jednostki komodorskiej, pod warunkiem, że kwalifikacje i wiek sterników nie wymagają prowadzenia „żeglugi pod nadzorem”.
   5. Jachty i łodzie harcerskie oraz jednostki czarterowane przez załogi harcerskich drużyn wodnych są zobowiązane do noszenia Bandery Harcerskiej lub proporca ZHP i proporców funkcyjnych zgodnie z Regulaminem Flagowym ZHP.
10. Procedury bezpieczeństwa
    1. Komenda rejsu jest zobowiązana zapoznać się z umiejętnością pływania uczestników rejsu przeprowadzając sprawdzian pływacki przed rejsem lub w trakcie rejsu, korzystając z basenu lub kąpieliska.
    2. Zgodę na zejście na wodę, odejście od kei, każdorazowo musi wydać komodor rejsu po zameldowaniu gotowości przez sternika,
    3. W razie wywrotki jachtu lub innej awarii wymagającej zewnętrznej pomocy zostaje przeprowadzona akcja ratownicza. Dowódcą akcji ratowniczej zostaje komodor rejsu z tym, że do czasu jego przybycia dowódcą akcji jest sternik jachtu, który podpłynął jako pierwszy. Pozostali sternicy bezwzględnie wykonują wszystkie polecenia dowódcy akcji ratowniczej.
    4. W razie awarii, wejścia na mieliznę, pożaru lub przecieku na jednym z jachtów, dwie najbliższe jednostki asystują mu w możliwie bliskiej, bezpiecznej odległości przygotowując się do udzielenia pomocy, aż do zażegnania sytuacji niebezpiecznej dla załogi.
    5. Korzystając z jachtowej instalacji gazowej należy zachować szczególną ostrożność.
       1. Należy zawsze najpierw otwierać i zamykać główny zawór przy butli a potem zawory w kuchence.
       2. Zabronione jest gotowanie na otwartym ogniu w czasie żeglugi. Dopuszcza się możliwość gotowania w drodze na kuchence zawieszonej na kardanie (samopoziomującej) przy nadzorze by płomień nie uległ przypadkowemu zalaniu wodą z garnka.
       3. W razie wycieku gazu wnętrze kabiny należy starannie wywietrzeć otwierając przy tym zęzy.
    6. Każdy uczestnik rejsu jest zobowiązany do ochrony środowiska naturalnego.
       1. Zabrania się usuwania smarów i produktów naftowych do wody. Przepracowany olej silnikowy lub paliwo zalane wodą należy zebrać i zdać do utylizacji na najbliższej stacji benzynowej lub w warsztacie samochodowym.
       2. Zabrania się wylewania pomyj z detergentami jak również mycia się mydłem bezpośrednio w rzece lub jeziorze. Zmywanie i mycie należy zorganizować na brzegu, wylewając pomyje i spłukując mydliny przynajmniej 10m od linii wody.
11. Postanowienia końcowe
    1. Zasady niniejsze nie dotyczą rejsów przybrzeżnych i pełnomorskich. Rejsy morskie organizowane są w oparciu o regulaminy ustalone przez komendy ośrodków lub zarządy klubów będących armatorem jachtu, będącego w rejsie.
    2. Niniejsze zasady wchodzą w życie z dniem uchwalenia.