W upływającej kadencji władz centralnych podjęto niedokończoną próbę zasadniczej zmiany filozofii funkcjonowania specjalności harcerskich w ZHP. Niniejszy projekt uchwały kierunkowej ma na celu odwrócenie tego kroku i powrót do tradycyjnego, wypracowanego przez niemal sto lat modelu funkcjonowania specjalności, z pozostawieniem wprowadzonego niedawno podejścia jako dostępnej nadal dodatkowej alternatywy.

Od początków harcerstwa specjalności realizowane były w drużynach, które prowadziły metodyczną, długofalową pracę harcerską, zaś dla uatrakcyjnienia programu zastąpiły częściowo tradycyjny zestaw technik harcerskich innym, alternatywnym zestawem umiejętności spełniających tę samą funkcję wychowawczą. Wprowadzony niedawno model przedefiniował rolę specjalności, rozdzielając długofalową metodyczną pracę wychowawczą w drużynie od krótkoterminowego działania specjalnościowego, realizowanego w drużynie lub klubie, traktowanego jako uatrakcyjnienie programu, ale nie stanowiącego już integralnej części procesu wychowawczego.

Podstawą obowiązującego dziś modelu jest dorywcze podejście do specjalności, w którym specjalność z narzędzia metodycznego stała się atrakcją programową, a miano drużyny specjalnościowej można zdobywać i tracić. Stoimy na stanowisku, że takie przesunięcie środka ciężkości będzie w dłuższej perspektywie bardzo szkodliwe dla istnienia specjalności, ponieważ nie pozwala na odtwarzanie kadry specjalnościowej. Tradycyjnie głównym źródłem harcerskich kadr specjalnościowych były drużyny i szczepy specjalnościowe, gdzie przez kilka-kilkanaście lat wędrownik i późniejszy instruktor miał szansę zdobyć wysokie umiejętności. Kluby i ośrodki specjalnościowe działające na rzecz coraz to innych, angażujących się krótkoterminowo drużyn nie są w stanie samodzielnie wypełniać tego zadania z uwagi na dużo mniejsze zasoby kadrowe oraz ryzyko utraty harcerskiego charakteru wynikające z oddzielenia działalności wychowawczej od specjalnościowej. W wykorzystaniu elementów technik specjalnościowych do uatrakcyjnienia programu środowiska nie ma niczego złego, nie może to być jednak podstawowy i faworyzowany sposób pracy specjalnościowej.

Dodać należy, że w chwili obecnej sytuacja formalna harcerskich specjalności w ZHP jest niespójna. Obowiązuje dokument „Zasady pracy harcerskich specjalności” z 2011 r., nigdy nie wydano jednak do niego szczegółowych instrukcji dla poszczególnych specjalności, przez co drużyny specjalnościowe mają obowiązek corocznego składania sprawozdań, których jednak nie można formalnie przyjmować bądź odrzucać. Stoimy na stanowisku, że wprowadzenie całego systemu oceny i nadawania mian środowisk specjalnościowych było niecelowe, ponieważ jedynymi kryteriami oceny działań środowisk harcerskich winny być działania wychowawcze i ich efekty oraz zachowanie bezpieczeństwa, zaś techniki specjalnościowe są jedynie narzędziami metodycznymi i pod tym kątem winny być postrzegane.

 
W czasie ostatniej dekady została podjęta do dziś niedokończona próba zmiany postrzegania i dorobku specjalnościowego w ZHP. Różne pomysły na istnienie specjalności w programach naszego stowarzyszenia, brak konsekwencji przy określaniu zasad pracy specjalności, czy zmiany w organizacji zespołów specjalnościowych szczebla centralnego nie przyczyniły się do rozwoju tej części naszej działalności. Niniejszy projekt uchwały kierunkowej ma na celu przywrócenie prostych i jasnych zasad wychowania poprzez specjalności w ZHP, z jednej strony nawiązujących do niemal stuletniego dorobku tradycyjnego modelu, z drugiej strony pozwalających wykorzystać techniki specjalnościowe w każdej jednostce ZHP chcącej poszerzyć swoj program.

Od początków harcerstwa specjalności realizowane były w drużynach, które prowadziły metodyczną, długofalową pracę harcerską, zaś dla uatrakcyjnienia programu zastąpiły częściowo tradycyjny zestaw technik harcerskich innym, alternatywnym zestawem umiejętności spełniających tę samą funkcję wychowawczą. Podkreślamy, że długofalowość jest podstawą wszystkich procesów zachodzących w specjalnościach i dotyczy zarówno kwestii metodycznych, jak i rozwoju specjalistycznego harcerzy i kadr.
Wprowadzony niedawno model przedefiniował rolę specjalności, przesuwając akcent z długofalowej metodycznej pracy wychowawczej w drużynie (podejście jakościowe) na krótkoterminowe działania i akcje specjalnościowe (będące uatrakcyjnieniem programu, ale nie stanowiące już integralnej części procesu wychowawczego), od których corocznej oceny miałaby zależeć opinia na temat pracy podstawowej jednostki organizacyjnej w ogóle.

Podstawą obowiązującego dziś modelu jest dorywcze podejście do specjalności, w którym specjalność z narzędzia metodycznego stała się atrakcją programową, a miano drużyny specjalnościowej można zdobywać i tracić. To efekt błędnego założenia uznającego, że do jednego worka można wstawić drużyny specjalnościowe w 100% opierające się na zasadach wychowannia przez daną specjalności, jak i jednostki inne, zainteresowane daną specjalnością chwilowo, na próbę, dla spróbowania czegos nowego, co po pewnym czasie będzie można wymienić na inne atrakcje.

Stoimy na stanowisku, że istniejący stan w dłuższej perspektywie zaszkodzi specjalnościom. Może też wpłynąć destrukcyjnie na rozwój nowych kadr, których wychowanie i późniejsze osiągnięcie wysokiego stopnia specjalizacji zajmuje od kilku do kilkunastu lat. Uważamy, że wprowadzenie systemu oceny i nadawania mian specjalnościowych w obecnej formie jest błędem, ponieważ jedynym wyznacznikiem oceny działań środowisk harcerskich winny być działania wychowawcze i ich efekty oraz zachowanie bezpieczeństwa, a kryteria działań drużyn specjalnościowych powinny jedynie być wskazówką dla drużynowego, po jakie narzędzia i jakie techniki może sięgać w swjej pracy.

Dodać należy, że w chwili obecnej sytuacja formalna harcerskich specjalności w ZHP jest niespójna. Obowiązuje dokument „Zasady pracy harcerskich specjalności” z 2011 r., jednak Główna Kwatera nie zatwierdziła żadnego z projektów szczegółowych instrukcji dla poszczególnych specjalności (tam, gdzie zostały one opracowane), przez co drużyny specjalnościowe mają obowiązek corocznego składania sprawozdań, których jednak nie można formalnie przyjmować bądź odrzucać. Co więcej, władze ostatnich kadencji nie przyjęły i nie zatwierdziły także innych dokumentów mogących być wskazówkami, bądż wyznacznikami standardów pracy specjalnościowej, jak np. przyjęte w głosowaniu na konferencji Specjalności Wodnej "Wychowanie wodne i morskie w ZHP", czy projekt regulaminu mundurów specjalnosci wodnej ZHP.

Jesteśmy przekonani, że przyjęcie uchwały określającej podstawową istotę specjalności oraz wyznaczającej terminy konkretnych działan władz ZHP na rzecz specjalności poprawi sytuację i wpłynie także na wprowadzanie elementów programu specjalności poza ich strukturami.